Doel
In deze stap ga je écht aan de slag. Je gaat het zorgpad aanpassen en de gewenste zorgpadvernieuwingen doorvoeren. Het is belangrijk dat je patiënten en zorgprofessionals goed meeneemt in de veranderingen om te zorgen dat samen beslissen met uitkomstinformatie onderdeel wordt van de werkprocessen, en dat je deze afstemt met de betrokken vakgroep. Aan het einde van deze stap ga je live met de keuzeondersteuning voor samen beslissen of heb je de nieuwe werkwijze van samen beslissen met uitkomstinformatie ingevoerd.
Doelstellingen
Na het doorlopen van stap 3, heb je de volgende doelstellingen behaald:
- Het projectplan is uitgebreid met een implementatie- en evaluatieplan.
- De zorgverleners zijn getraind in samen beslissen.
- De praktische zaken zijn ingeregeld.
- De eerste patiënt heeft gebruik gemaakt van keuzeondersteuning bij het gekozen sleutelmoment voor samen beslissen dan wel zorg ontvangen volgens de nieuwe werkwijze.
Werkwijze
Bij het vernieuwen van zorgpaden gaan we uit van vijf uniforme stappen. Per stap zijn er verschillende substappen, die weer zijn onderverdeeld in acties. Per actie delen we tools en templates die je kunnen helpen om de stap succesvol uit te voeren.
Bij het ontwikkelen van zorgvernieuwing gericht op het implementeren van samen beslissen staat het gebruik van uitkomstinformatie centraal. Hiervoor werken we samen met het Programma Uitkomstgerichte Zorg.
3.1 Stel een implementatieplan op
Stel verbeteracties op
Omschrijving
Stel verbeteracties op die aansluiten op de ambities, doelstellingen en randvoorwaarden uit stap 1 en op de gekozen uitkomstinformatie en interventie uit stap 2. Schrijf de doelstellingen uit in kleinere verbeteracties zodat je met kleine stappen aan de slag kunt. Hou hierbij opnieuw rekening met de en formuleer de verbeteracties SMART. Voeg de verbeteracties toe aan je grotere projectplan. Vraag commitment op de gekozen verbeteracties bij de zorgmanager ende vertegenwoordiging van de medische- en verpleegkundige staf zodat iedereen achter het projectplan staat met de ambities, doelstellingen en verbeteracties.
Tips
- Het is belangrijk om vooraf te beschrijven welk effect op samen beslissen je denkt te bereiken met een verbeteractie.
- Schat vervolgens in hoeveel tijd en geld een verbeteractie gaat kosten zodat je de verbeteracties met de grootste potentie (eerst) gaat uitvoeren. Voer eventueel een impactanalyse uit om dit goed in kaart te brengen.
Verantwoordelijke
Projectleider i.s.m. met werkgroep.
Tools
Deze tools helpen je om ambities te vertalen in doelen en verbeteracties en dit vast te leggen in een projectplan.
Stel de implementatiedoelen vast
Omschrijving
Samen beslissen levert veel op, maar vraagt om actieve implementatie. Stel daarom samen met de werkgroep duidelijke implementatiedoelen op. Meet bijvoorbeeld wanneer het gebruik van keuzeondersteuning geslaagd is of hoe patiënten het besluitvormingsproces ervaren. Zorg dat deze doelen aansluiten op de eerder vastgestelde ambities uit stap 1. Beantwoord steeds de volgende vraag: brengen we samen beslissen naar het gewenste niveau, of zijn er aanpassingen nodig?
Voorbeelden van implementatiedoelen:
- Uitreikdoel keuzeondersteuning: X% van de patiënten ontvangt een keuzehulp.
- Participatiegraad onder zorgverleners en patiënten: Elke zorgverlener reikt minimaal X keer per maand een keuzehulp uit.
- Patiënttevredenheid: X% van de patiënten is (zeer) tevreden.
- Mate samen beslissen: het meten van samen beslissen in de consulten d.m.v. een score van >60 op de OPTION5
Neem deze implementatiedoelen op in je projectplan.
Tips
- De voorbeelden hierboven focussen op ‘meetbare doelen’. Merkbare doelen zijn echter net zo belangrijk. Denk daarbij aan het gebruik van methodes zoals observaties, spiegelgesprekken of interviews.
- Je kan er ook voor kiezen om meer lerend te implementeren en de insteek te leggen op uitwisseling van ideeën en acties over hoe samen beslissen met elkaar verder te bevorderen. Implementeren sluit daarbij dicht aan bij de werkelijkheid van elk individu en het team. Als projectleider kom je hiermee dus niet implementeren, maar leer je samen met zorgverleners hoe samen beslissen meer toe te passen.
Verantwoordelijke
Projectleider i.s.m. werkgroep.
Tools
Deze tools helpen je bij het opstellen van een implementatieplan.
Bepaal de implementatiestrategie
Omschrijving
Gebruik een implementatieframework om samen beslissen succesvol in te voeren. Zo’n framework helpt om belemmerende en bevorderende factoren in kaart te brengen. Een veelgebruikt model is het Consolidated Framework for Implementation Research (CFIR).
Dit framework verdeelt implementatiefactoren over vijf categorieën:
- Kenmerken van de innovatie.
- De context van de vernieuwing.
- De organisatie waarin deze plaatsvindt.
- Eigenschappen van betrokken personen.
- Het implementatieproces.
Ben je benieuwd naar andere frameworks en voorbeelden van belemmerende en bevorderende factoren bij samen beslissen? Bekijk de Achtergrondinformatie bij stap 3.
Tip
Verantwoordelijke
Projectleider.
Tools
Hieronder vind je een voorbeeldtabel met implementatiestrategieën- en activiteiten en een korte uitwerking op het thema samen beslissen.
Werk de implementatie-activiteiten uit
Omschrijving
Vertaal je implementatiedoelen en -strategie naar concrete implementatieactiviteiten en leg deze vast in je projectplan. Ontwikkel en voer de activiteiten samen uit met zorgverleners én andere betrokkenen (zoals secretaresses of doktersassistenten).
Neem de volgende punten mee als je aan de slag gaat met implementatie:
- Beleg de verantwoordelijkheid binnen het team van zorgverleners. Als projectleider moet je faciliteren, maar als team ben je gezamenlijk verantwoordelijk voor het succes.
- Houd het praktisch en makkelijk uitvoerbaar. Splits de implementatie op in kleine stappen. Zo kan je snel starten en blijven de zorgverleners enthousiast.
- Leg essentiële werkafspraken vast over hoe je samen beslissen inbedt en het inregelt in het zorgpad.
Tip
Maak de implementatie tastbaar, bijvoorbeeld door een animatiefilmpje te maken: waar staan we nu en waar gaat het heen (doorkijkje naar de toekomst)?
Verantwoordelijke
Projectleider.
Tools
3.2 Maak een keuze welke scholing relevant is
Ga in gesprek over de scholingsvraag en leerdoelen
Omschrijving
Leren over samen beslissen gebeurt op drie niveaus:
- Kennisdoel: weten wat samen beslissen inhoudt
- Vaardigheidsdoel: weten hoe dit toe te passen in de praktijk
- Attitudedoel: bereid zijn om het gedrag daadwerkelijk te veranderen
Scholing helpt zorgverleners deze doelen te bereiken én vergroot enthousiasme, opschaling en borging. Ga eerst met zorgverleners in gesprek over hun scholingsbehoefte. Gebruik hierbij de doelen uit stap 1.3 (‘Waar sta je nu?’) en bespreek wat zij nodig hebben om samen beslissen goed toe te kunnen passen in de praktijk.
Als blijkt dat scholing wenselijk is, stel dan samen leerdoelen op. Urgentiebesef is daarbij belangrijk: zorgverleners moeten zelf inzien dat scholing nodig is. Dit bewustzijn kun je creëren met:
- Een zelftest: geeft inzicht in kennis en toepassing. Zorgverleners testen hiermee zelf of zij weten wat samen beslissen inhoudt en in hoeverre zij de vier stappen van samen beslissen al toepassen in de eigen praktijk. Een nadeel van een zelftest is dat je zelf een inschatting maakt, waardoor blinde vlekken niet zichtbaar hoeven te worden.
- Een consultanalyse (video- of audio-opname): laat echt gedrag zien en waar verbetering mogelijk is.
Zo vergroot je de effectiviteit en het draagvlak voor samen beslissen.
Tips
- Leren op de werkplek kan ook een manier van scholing zijn, bijvoorbeeld als een opleider veel scholing heeft gevolgd over samen beslissen of het op een andere manier in een individueel scholingsplan wordt uitgewerkt. De consultanalyse is ook een vorm van leren op de werkplek.
- Leren als team, met alle zorgverleners gezamenlijk, maakt dat de veranderingen meer beklijven en vastgehouden worden.
Verantwoordelijke
Projectleider (coördinatie) en zorgverleners (invullen en bespreken).
Tools
Deze tools bieden inspiratie om met zorgverleners in gesprek te gaan over scholing.
Stel individuele doelen op met de competentiesets
Omschrijving
Scholing in samen beslissen richt zich op kennis, vaardigheden en attitude. De landelijke uit het programma Uitkomstgerichte Zorg biedt houvast bij het opstellen van leerdoelen. Voorbeelden zijn:
- Vergroten van kennis over samen beslissen
- Herkennen wanneer samen beslissen nodig is
- Het toepassen ervan in consulten
Om zorguitkomsten effectief te gebruiken, moeten zorgverleners weten wat deze inhouden, hoe ze deze bespreekbaar te maken en hoe ze deze visueel inzichtelijk te maken. Een concreet leerdoel kan zijn: leren hoe je uitkomstinformatie toepast in het gesprek. Betrek eventueel een trainer of onderwijskundige vanuit het leerhuis of academie om leerdoelen voor samen beslissen op te stellen.
Tips
- Sluit aan bij wat al goed gaat, vanuit de beroepsethiek en bestaande werkwijzen van zorgverleners.
- Samen beslissen is te leren. Het vraagt geen aangeboren talent, maar een open houding en specifieke vaardigheden.
Verantwoordelijke
Projectleider (coördinatie), zorgverleners (uitvoering).
Tools
Deze drie competentiesets geeft per doelgroep de acht competenties weer die je als zorgverlener kunt (door)ontwikkelen voor optimaal samen beslissen.
Stel een scholingsplan op
Omschrijving
Nu de scholingsvraag en de leerdoelen zijn bepaald, onderzoek je welke opties voor scholing het beste passen bij de dagelijkse klinische praktijk. Stel daarvoor de volgende vragen in de werkgroep:
- Hoeveel tijd en budget is er voor scholing?
- Wat is de context waarin de zorgverleners leren?
- Werken ze individueel of in groepjes?
- Werken ze online?
- Welke rol heeft de docent: kennisoverdrager, coach, procesbegeleider?
- Welke rol heeft een patiënt: ervaringsdeskundige?
Tips
- Betrek een onderwijskundige vanuit een leerhuis of academie of een trainer samen beslissen bij deze actie.
- Bij scholing van zorgverleners in groepsverband kun je naast kennis, vaardigheden en attitude ook aandacht besteden aan de sociale norm en steun binnen de groep.
Verantwoordelijke
Projectleider, samen met leerhuis of de academie.
Tools
Ondersteun patiënten
Omschrijving
Ook patiënten moeten leren hoe samen beslissen werkt in de spreekkamer. Samen beslissen vergt in de praktijk van patiënten een andere manier van voorbereiding op het consult en communicatie tijdens het consult. Er is landelijk al veel materiaal beschikbaar (zie tips en tools hieronder) om patiënten duidelijk te maken dat er in de spreekkamer of aan het bed keuzes worden gemaakt en hoe patiënten daar zelf een rol in kunnen spelen.
Tips
- Neem de link naar de website begineengoedgesprek.nl op in de afspraakbevestiging. Dit maakt patiënten bewust van samen beslissen en stimuleert hen om zich goed voor te bereiden op het consult.
- Maak gebruik van bestaande animaties. Bijvoorbeeld de uitlegvideo voor patiënten over het begrip zorguitkomsten.
Verantwoordelijke
Projectleider i.s.m. patiëntvertegenwoordiger.
Tools
Deze tools helpen patiënten en hun naasten om samen te beslissen in de zorg.
3.3 Train de zorgverleners
Train de zorgverleners en betrokkenen
Omschrijving
Zorg dat alle zorgverleners worden getraind in samen beslissen aan de hand van het opgestelde scholingsplan (zie 3.2.3). Hou in je (verdiepende) training rekening met specifieke thema’s, zoals:
- Samen beslissen bij patiënten met lage gezondheidsvaardigheden (zie 3.3.2).
- Het gebruik van dashboards in de spreekkamer.
- Samen beslissen en het gebruik van PROMS.
Een voorbeeld hiervan is de inrichting van de supervisie. Wanneer een monitoringsverpleegkundige niet bevoegd is om een patiëntsignaal zelfstandig af te handelen in het MSC, dient er een zorgverlener beschikbaar te zijn die kan meekijken en ondersteunen bij de beoordeling van de patiënt.Hoe zorg je ervoor dat de supervisie goed wordt vormgegeven en ingeroosterd?
Tips
- Besteed ook kort aandacht aan de misconceptie dat samen beslissen meer tijd kost. Meer hierover kun je lezen in de NVZ stroomversneller: ‘Tijdsinvestering samen beslissen’.
- Laat een patiënt of een patiëntvertegenwoordiger ook eens aansluiten bij scholing van zorgverleners.
- Laat zorgverleners eigen voorbeeldzinnen bedenken om te gebruiken in het consult. Deze kunnen ze noteren op de eigen zakkaart samen beslissen.
- Geef ook aandacht aan wat er verandert t.o.v. de huidige werkwijze. Dus ook aan wat er misschien niet meer zal worden gedaan.
Verantwoordelijke
Projectleider, samen met leerhuis of de academie.
Tools
In de tools staan praktische handvaten om zorgverleners te ondersteunen tijdens de training en bij het toepassen van samen beslissen met uitkomstinformatie in de praktijk (bijvoorbeeld de zakkaartjes). Je kunt deze tools voor of na de training met de deelnemers delen.
Besteed aandacht aan gezondheidsvaardigheden
Omschrijving
Ruim een derde van de Nederlanders heeft beperkte gezondheidsvaardigheden. Zij vinden het lastig om informatie over ziekte en gezondheid te vinden, begrijpen en gebruiken. Toch willen ook deze mensen actief meebeslissen over hun zorg. Samen beslissen vraagt in deze groep om extra aandacht. Zorgverleners kunnen barrières overbruggen door bijvoorbeeld tijdens het consult regelmatig de terugvraagmethode toe te passen. Daarmee checken ze of de patiënt de uitleg van uitkomstinformatie goed begrijpt, en kunnen ze zo nodig verduidelijken of aanvullen. Zo versterken ze het gesprek en maken ze samen beslissen ook voor deze groep mogelijk.
Verantwoordelijke
Projectleider, samen met leerhuis of de academie.
Tools
Deze tools geven informatie en verdere verdieping voor samen beslissen bij beperkte gezondheidsvaardigheden.
Evalueer de training en bepaal welke vervolgscholing nodig is
Omschrijving
Na de scholing geef je zorgverleners de ruimte om hun nieuwe vaardigheden toe te passen. Pas daarna start je met de evaluatie van de scholing. Gebruik de individuele scholingsdoelen (actie 3.2.2) en het scholingsplan (actie 3.2.3) als basis. Monitor de voortgang gericht op de leerdoelen, bijvoorbeeld met een kennistoets of een gesprek aan de hand van de competentieset. Vermijd onduidelijke open vragen en stel in plaats daarvan:
- Wat heeft de training je opgeleverd?
- Welke elementen pas je toe in de praktijk?
- Wat pas je (nog) niet toe, en waarom?
- Wat helpt je om dit wél toe te passen?
Betrek ook de ‘eigenaar’ van samen beslissen bij de evaluatie. Bijvoorbeeld de vertegenwoordiging van de medische- en verpleegkundige staf. Gebruik de uitkomsten om vervolgstappen te bepalen, zoals een herhalingsscholing of ondersteuning op de werkplek, bijvoorbeeld via consultbeoordeling. Zo stimuleer je blijvende toepassing in de praktijk.
Verantwoordelijke
Projectleider in afstemming met degene die de training geeft.
Tools
Deze drie competentiesets geeft per doelgroep de acht competenties weer die je als zorgverlener kunt (door)ontwikkelen voor optimaal samen beslissen.
3.4 Regel de praktische zaken in
Richt eventuele aanpassingen in het EPD in
Omschrijving
Bespreek met de werkgroep welke aanpassingen in het Elektronisch Patiënten Dossier (EPD) nodig zijn om de implementatie van jullie interventie te ondersteunen. Denk bijvoorbeeld aan het integreren van keuzeondersteuning, zodat zorgverleners deze eenvoudig kunnen vinden en gebruiken. Ook kun je consultcodes koppelen aan de stappen van samen beslissen. Bijvoorbeeld:
- Een code als KHU (keuzehulp uitreiken) herinnert de zorgverlener eraan om de keuzehulp te bespreken en mee te geven.
- De code KHB (keuzehulp bespreken) geeft aan dat het tijd is om de keuzehulp samen te evalueren.
Zo sluit het EPD goed aan op elke stap in het proces van samen beslissen.
Verantwoordelijke
Projectleider.
Organiseer de praktische zaken
Omschrijving
Heb je nog praktische zaken te regelen voordat de innovatie in gebruik genomen kan worden? Denk bijvoorbeeld aan:
- Werkinstructies over hoe de keuzeondersteuning te gebruiken.
- Het printen van materialen, zoals uitreikblokken of zakkaartjes.
- Het maken van een snelkoppeling naar het dashboard of digitale keuzeondersteuning zodat zorgverleners snel de interventie kunnen raadplegen.
Verantwoordelijke
Projectleider.
3.5 Livegang realiseren
Doe een check-in voor de livegang
Omschrijving
Vlak voor de livegang check je of alle benodigde materialen aanwezig zijn op de juiste plekken, of de toegang tot online keuzeondersteuning goed toegankelijk is vanuit de digitale systemen en of alle werkinstructies aan de zorgprofessionals duidelijk zijn. Hiermee voorkom je dat belangrijke stappen worden overgeslagen en zorg je voor een soepele en verantwoorde start van het in gebruik nemen van de keuzeondersteuning.
Verantwoordelijke
Projectleider.
Realiseer de livegang
Omschrijving
Zodra de eerste patiënt de keuzeondersteuning ontvangt of zodra de nieuwe werkwijze van samen beslissen met uitkomstinformatie toegepast wordt door de zorgverleners , is de innovatie officieel live. Gefeliciteerd! Loop de eerste dagen actief mee op de werkvloer om zorgverleners te ondersteunen. Zo kun je direct vragen beantwoorden, knelpunten signaleren en kansen voor verbetering herkennen. Deze observaties bieden waardevolle input voor de vervolgstappen in het proces en zorgen voor de meest optimale persoonsgerichte zorg. Dit biedt meteen een mooie opstap voor stap 4.
Verantwoordelijke
Projectleider.
Vier de livegang
Omschrijving
Sta stil bij dit belangrijke moment en vier de livegang samen met de afdeling. Breng alle relevante betrokkenen op de hoogte van de mijlpaal en informeer de afdeling communicatie om te kijken of ze hier aandacht aan kunnen besteden, bijvoorbeeld via een nieuwsbericht. Het vieren van de livegang versterkt het teamgevoel, laat waardering zien voor ieders inzet en vergroot het draagvlak voor de verdere implementatie van de keuzeondersteuning en het samen beslissen.
Verantwoordelijke
Projectleider.
3.6 Maak een aanpak voor evaluatie
Bepaal of je pragmatisch of wetenschappelijk onderzoek doet om de interventie te evalueren
Omschrijving
Denk in stap 3 alvast na over hoe je de evaluatie gaat vormgeven. Een van de keuzes hierin is of je pragmatisch wilt evalueren of dat je hier wetenschappelijk onderzoek aan koppelt. Kies samen met de werkgroep een passende evaluatievorm:
- Wetenschappelijk onderzoek om evidence-based effecten van jouw samen-beslisinterventie aan te tonen
- Actieonderzoek om leren, verbeteren en kennisontwikkeling te combineren
- Pragmatische metingen om verbeteracties snel bij te sturen
Bespreek de gekozen aanpak met de werkgroep. Meer informatie over een wetenschappelijke evaluatie vind je bij de Achtergrondinformatie van stap 3.
Verantwoordelijke
Projectleider i.s.m. werkgroep.
Bepaal wat je wil evalueren
Omschrijving
Bepaal met de werkgroep de onderzoeksvraag. De onderzoeksvraag komt voort uit de (meetbare) doelstellingen zoals geformuleerd in stap 1. De onderzoeksvraag beantwoordt of – en in hoeverre – de doelstellingen zijn behaald.
Voorbeeldvragen:
- Wat is het effect van keuzeondersteuning op de ervaren mate van samen beslissen over de keuze X?
- Hoe tevreden zijn patiënten en zorgverleners met de informatievoorziening en het besluitvormingsproces bij keuze X? Waarom zijn zij wel of niet tevreden?
Verantwoordelijke
Projectleider i.s.m. werkgroep.
Bepaal hoe je de evaluatie meetbaar maakt
Omschrijving
Maak de evaluatie meetbaar op basis van je evaluatievraag: wat wil je meten, hoe ga je dat meten, bij wie ga je het meten en wanneer ga je het meten? De evaluatie zelf voer je uit in stap 4.
- Wat ga je meten? Gebruik bestaande uitkomstinformatie of aanvullende vragenlijsten (zie stap 1.3.2 en 1.3.3).
- Hoe ga je dat meten? Kies een methode zoals interviews, vragenlijsten, focusgroepen of consultopnames (zie stap 1.3). Meet bijvoorbeeld een van de volgende aspecten binnen een bepaalde tijdsperiode (bijvoorbeeld per kwartaal):
- % geschoolde zorgverleners
- % consultanalyses
- % uitgereikte keuzehulpen
- Passende behandelkeuze
- Verandering in behandelmix
- Gebruik van voorbereidingsinformatie
- Twijfel/spijt bij patiënten
- Aantal keren samen beslissen geregistreerd in consulten d.m.v. de ZA-code samen beslissen
- Bij wie ga je dit meten? Kies een diverse groep van patiënten en zorgverleners, inclusief zorgverleners buiten de werkgroep om draagvlak en betrokkenheid te vergroten.
- Wanneer ga je dit meten? Start pas als zorgverleners gewend zijn aan de nieuwe werkwijze (vanaf stap 4).
Verantwoordelijke
Projectleider i.s.m. werkgroep.
Tools
Deze tools helpen je bij het evalueren van samen beslissen d.m.v. vragenlijsten voor patiënten, een interviewguide en een best practice.
3.7 Voer de verbeteracties uit
Start met het uitvoeren van de verbeteracties
Omschrijving
Nu is het tijd om echt te gaan beginnen. Start met het uitvoeren van de verbeteracties uit je projectplan. En gebruik hierbij de volgende tips:
- Houd als projectleider in het begin goed vinger aan de pols en begeleid het team.
- Blijf vertellen over het waarom van samen beslissen en het gebruik van uitkomstinformatie bij samen beslissen (nut en noodzaak) en geef vertrouwen dat dit (uiteindelijk) een verbetering is waarmee we betere patiëntenzorg kunnen leveren.
- Ga op een concrete manier met weerstand van verbeterteamleden om. Laat de mensen zelf ervaren wat voor positiefs samen beslissen met zich meebrengt.
- Concentreer niet te veel op de achterblijvers. Dit levert vaak weinig op.
- Gebruik verhalen/voorbeelden van bijzondere samen beslis momenten.
Verantwoordelijke
Projectleider.
Achtergrondinformatie
Verdieping implementatiestrategieën
Het is belangrijk om na te gaan welke van de belemmerende en bevorderende factoren een rol spelen bij implementatie van samen beslissen op de afdeling. Deze belemmerende en bevorderende factoren vormen het uitgangspunt voor de implementatiestrategie. Hieronder zie je voorbeelden van belemmerende en bevorderende factoren en van bijpassende implementatiestrategieën. Een combinatie van implementatiestrategieën is meestal nodig om de gestelde doelen te bereiken (Powell et al., 2015). Bij het opstellen van de strategie kun je bestaande implementatiestrategieën selecteren om tot een lokale implementatiestrategie te komen. Hierbij kun je gebruikmaken van bewezen succesvolle implementatiestrategieën voor samen beslissen.
De voorbeelden in de tool hieronder zijn gebaseerd op de artikelen van Joseph-Williams et al., 2020 en Legaré et al., 2018 en onderverdeeld in de vijf categorieën uit het CFIR framework (zie actie 3.1.3).
Tools
Een voorbeeld van implementatiestrategieën over samen beslissen vanuit het CFIR-framework. En een tool die 73 implementatiestrategieën bevat en overzichtelijk categoriseert zodat de juiste strategie gekozen kan worden passend bij de context.
Wetenschappelijk onderzoek doen
Met wetenschappelijk onderzoek kun je ‘evidence-based’ aantonen welke effecten de door jou ontwikkelde dan wel toegepaste interventies hebben op samen beslissen. Het voordeel van pragmatisch meten is dat je je verbeteracties tijdig en snel kan bijsturen.
Wil je een uitgebreide wetenschappelijke evaluatie plannen? Lees dan eerst onderstaande tips voordat je aan de slag gaat.
- Een groot gerandomiseerd onderzoek met controlegroep om de effectiviteit van een interventie vast te stellen is tijd- en geldrovend. Bovendien is er in de literatuur al veel bewijs voor de effectiviteit van samen beslissen bij medische beslissingen. Een overzicht van wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van keuzehulpen vind je op de website van Cochrane.
- Neem voordat je begint contact op het lokale onderzoeksbureau in jouw ziekenhuis. Zij kunnen beoordelen of de evaluatieplannen binnen de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO) vallen en indien nodig je plan beoordelen. Ook kunnen zij met je meedenken over een studieopzet, subsidiemogelijkheden of je koppelen aan een onderzoeker binnen het thema samen beslissen.
- Een alternatieve aanpak is actieonderzoek. Actieonderzoek is onderzoek waarbij je actie en onderzoek combineert. Het doel is de praktijk verbeteren en tegelijk nieuwe kennis ontwikkelen. Daarvoor doe je onderzoek in en met die praktijk, in plaats van voor of over de praktijk. Actieonderzoek is participatief, omdat de onderzoeker mee doet op de afdeling die wordt onderzocht en de deelnemers uit het team zelf op zoek gaan naar antwoorden op de door hen geformuleerde vragen. Bij actieonderzoek wordt steeds een cyclus van planvorming (plannen), ontwikkeling (actie), studie (observeren) en reflectie doorlopen. Er is veel aandacht voor de unieke context. Actieonderzoek stimuleert om gebeurtenissen en ervaringen te begrijpen, verklaren en te duiden en om te reflecteren op het eigen handelen.
- Informatie over actieonderzoek (ZonMw).
- Boek: Actieonderzoek doen – Een routewijzer voor studenten en professionals – Tonnie van der Zouwen 2e
- Lees het artikel over de Normalisation process theory (NPT) van Murray et al, 2010: interventies om zorg te verbeteren werken alleen als ze effectief zijn, goed geïmplementeerd én opgenomen kunnen worden in de dagelijkse werkzaamheden. De NPT is een framework voor het opzetten van je onderzoek zodat je interventie succesvol geïmplementeerd en geborgd kan worden.
- Kijk of er in de uitvoering van je evaluatie ondersteuning mogelijk is van research nurses of het wetenschapsbureau in jouw ziekenhuis.
- Er zijn online vragenlijstprogramma’s beschikbaar waarmee je met één klik op de
knop de resultaten (visueel) kan weergeven (bijvoorbeeld Enalyzer). Kijk in jouw ziekenhuis welke programma’s (gratis) beschikbaar zijn.
- Maak een informatiebrief om deelnemers van je evaluatie goed te informeren over het doel van je evaluatie en de gang van zaken. De zorgverlener die de patiënt behandelt is degene die de patiënt als eerste benadert over de evaluatie en de vraag om mee te doen.
- Zie voor de opzet van de studie naar de effectiviteit en implementatie van samen beslissen met uitkomstinformatie bij patiënten met borstkanker, CVA en nierfalen (SHOUT studie) het studieprotocol.
Tools
Een begrijpelijk formulier opgesteld door Pharos, waarmee iedere patiënt gevraagd kan worden mee te doen aan onderzoek.
Consultanalyses t.b.v. trainen samen beslissen
Consultanalyse is een essentieel onderdeel van scholing (Driever et al., 2022; Couët et al., 2015). Een analyse van een audio- of video- opname van een consult waarin een keuze wordt gemaakt laat zorgverleners zien wat er al goed gaat bij samen beslissen en wat er nog beter kan. Je scoort de analyse middels een scoreformulier door zelfbeoordeling, door een collega of een . Deze gevalideerde scoreformulieren vind je hieronder bij de tools.
Benadruk bij het bespreken van de resultaten van de consultanalyse wat er allemaal al goed gaat. Maak hiervan gebruik van bestaande manieren om feedback te geven.
Tools
Onderstaande tools ondersteunen bij het doen van een consultanalyse. Er zijn verschillende observatietools naast de algemene variant. Bijvoorbeeld een observatietool die specifiek focust op samen beslissen bij lage gezondheidsvaardigheden of bij ouderen met multimorbiditeit.
Tips voor het bespreken van misconcepties rondom samen beslissen
Hieronder lees je 10 tips die je mee kan nemen in je scholing aan zorgverleners.
Tips voor bespreken van misconcepties bij scholing:
- Als zorgverlener ben je medisch expert en is jouw patiënt expert in zijn of haar eigen leven en waarden. Betrek de patiënt actief bij elke stap van het besluitvormingsproces en werk samen toe naar een keuze die zowel medisch verantwoord is als goed past bij wat de patiënt belangrijk vindt.
- Als een patiënt vraagt wat jij als zorgverlener zou doen, zie dat dan niet als een belemmering voor samen beslissen. Gebruik het als een kans om samen het gesprek te voeren over wat voor de patiënt belangrijk is. Geef pas advies of neem een beslissing nadat je samen met de patiënt diens wensen en waarden hebt verkend.
- Ga er niet automatisch van uit dat een patiënt niet wil samen beslissen. Veel patiënten willen wél meedenken*, maar voelen zich soms onzeker of bezwaard. Nodig patiënten actief uit om hun wensen, zorgen en voorkeuren te delen. Laat merken dat hun inbreng welkom is en dat samen beslissen normaal is – ook als de uiteindelijke keuze bij jou komt te liggen. * Uit een peiling van de Patiëntenfederatie Nederland in 2020 bleek dat maar 7% van de patiënten niet samen wilde beslissen. Ook als er gekeken wordt naar geslacht, leeftijd of opleidingsniveau blijkt in alle groepen de grote meerderheid samen te willen beslissen. Veel patiënten voelen zich eerder niet in staat, dan niet bereid om mee te beslissen. Dit gaat specifiek op voor de kwetsbare groepen.
- Samen beslissen is te leren. Het vraagt geen aangeboren talent, maar een open houding en specifieke vaardigheden. Investeer in scholing en maak gebruik van hulpmiddelen zoals keuzehulpen om je eigen rol in samen beslissen te versterken en je patiënten beter te ondersteunen.
- Gebruik richtlijnen als vertrekpunt, niet als keurslijf. Pas ze aan op de unieke situatie van je patiënt. Samen beslissen sluit niet uit dat je richtlijnen volgt – het betekent juist dat je deze afstemt op de wensen, voorkeuren en omstandigheden van de individuele patiënt, zoals ook de WGBO voorschrijft. Ubbink DT, Geerts PAF, Gosens T, Brand, PLP. Meer ‘samen beslissen’ nodig door aangescherpte Wgbo. Ned Tijdschr Geneeskd. 2021;165:D5775.
- Laat je niet afschrikken door het idee dat samen beslissen te veel tijd kost. Onderzoek laat zien dat het consult meestal niet langer wordt*. Door slim te plannen, zoals ruimte maken voor bedenktijd of het inzetten van keuzehulpen, kun je samen beslissen effectief én efficiënt toepassen**. *Veenendaal HV, Chernova G, Bouman CM, Etten-Jamaludin FSV, Dieren SV, Ubbink DT. Shared decision-making and the duration of medical consultations: A systematic review and meta-analysis. Patient Educ Couns. 2023 Feb;107:107561. **Meer hierover kun je lezen in de NVZ stroomversneller “Tijdsinvestering samen beslissen”.
- Houd rekening met de emoties van de patiënt na een ingrijpende diagnose. Geef de patiënt tijd om informatie te verwerken en emotioneel tot rust te komen. Plan waar mogelijk een “timeoutgesprek” in: een vervolggesprek na enkele dagen waarin jullie samen de behandelopties rustig kunnen bespreken. Lees hier meer over het time-out gesprek bij borstkanker.
- Wees je bewust van de financiële randvoorwaarden bij samen beslissen. Bespreek met je organisatie hoe middelen kunnen worden ingezet voor scholing en keuzeondersteuning. Houd er ook rekening mee dat niet alle opties (zoals fysiotherapie of dieetbegeleiding) vergoed worden – bespreek dit open met de patiënt zodat hij of zij goed geïnformeerd kan kiezen.
- Ga er niet van uit dat samen beslissen niet mogelijk is bij patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden. Ook zij willen meedenken over hun zorg. Gebruik eenvoudige taal, visuele hulpmiddelen en neem extra tijd om informatie uit te leggen en te checken of de patiënt het begrijpt. Pas je communicatie aan hun behoefte aan, niet andersom.
- altijd na of je patiënt behoefte heeft aan uitkomstinformatie, en stem de hoeveelheid en vorm van de informatie daarop af. Gebruik duidelijke, visuele of gepersonaliseerde weergaven om het beter begrijpelijk te maken – zeker bij patiënten met lagere gezondheidsvaardigheden. Maatwerk in uitleg maakt uitkomstinformatie pas echt waardevol. van der Horst DEM, Engelhardt EG, Hackert M, van der Wees PJ, Bos WJW, van Uden-Kraan CF. Clinicians’ and patients’ perspectives on discussing outcomes during healthcare visits – Qualitative study with dyadic interviews. Patient Educ Couns. 2025 Jun 17;139:109229.
