Doel
In deze stap kies je een zorgpad om aan de slag te gaan met het thema samen beslissen met uitkomstinformatie, zodat het personaliseren van zorg geoptimaliseerd kan worden.
Doelstellingen
Na het doorlopen van stap 1, heb je de volgende doelstellingen behaald:
- Een zorgpad geselecteerd om aan de slag te gaan met personaliseren van zorg.
- Teams samengesteld en geïnformeerd.
- Nulmeting uitgevoerd.
- Het huidige zorgpad in kaart gebracht, inclusief de voor samen beslissen.
- Ambities voor zorgpadvernieuwing samen beslissen afgestemd.
Werkwijze
Bij het vernieuwen van zorgpaden gaan we uit van vijf uniforme stappen. Per stap zijn er verschillende substappen, die weer zijn onderverdeeld in acties. Per actie delen we tools en templates die je kunnen helpen om de stap succesvol uit te voeren. Bij het ontwikkelen van zorgvernieuwing gericht op het implementeren van samen beslissen staat het gebruik van uitkomstinformatie centraal. Hiervoor werken we samen met het Programma Uitkomstgerichte Zorg.
Hieronder kun je een checklist voor de acties uit het stappenplan voor het personaliseren van zorg downloaden.
1.1 Selecteer een zorgpad
Stel een lijst op van mogelijke zorgpaden
Omschrijving
Stel een lijst met mogelijke zorgpaden op om te bepalen bij welke zorgpaden je wilt toepassen of doorontwikkelen d.m.v. samen beslissen.
- Maak gebruik van bestaande kennis en ervaring van de projectleiders die aan samen beslissen werken in de zorginstelling.
- Bekijk goede voorbeelden uit andere instellingen.
Ga vervolgens met zorgverleners van het zorgpad in gesprek en haal actief op welke ideeën en behoeften zij hebben bij het (optimaliseren van) personaliseren van zorg. Neem hierbij ook input van patiënten (bijvoorbeeld patiëntervaringen en gesprekken met patiëntvertegenwoordigers) mee.
Tip
Doe inspiratie op in de (internationale) medisch wetenschappelijke literatuur op het gebied van samen beslissen (bijvoorbeeld via PubMed).
Verantwoordelijke
Verantwoordelijke ziekenhuisbreed voor samen beslissen. Dit is afhankelijk van de structuur in de instelling.
Tools
Op het platform van Uitkomstgerichte Zorg en in het Samen Beslissen magazine vind je allerlei goede praktijkvoorbeelden over samen beslissen, zodat je je kunt laten inspireren en best practices kunt bekijken.
Kies een zorgpad en stel een projectleider aan
Omschrijving
Beoordeel de voorgestelde ideeën uit de vorige actie op enthousiasme en haalbaarheid. Begin bij teams die positieve energie hebben. Stel een projectleider aan zodat er voldoende tijd is om de teams te begeleiden bij alle stappen uit dit stappenplan. Bijvoorbeeld een enthousiaste verpleegkundige uit de lijnorganisatie.
Tip
Je kunt kleinschalig beginnen met samen beslissen. Dus ook met weinig budget of tijd kun je aan de slag.
Verantwoordelijke
Verantwoordelijke ziekenhuisbreed voor samen beslissen – afhankelijk van structuur in de instelling.
1.2 Stel een multidisciplinaire werkgroep samen
Betrek een patiënt of patiëntvertegenwoordiger
Omschrijving
Om zorgvernieuwing goed aan te laten sluiten bij de behoeften van patiënten, is hun betrokkenheid essentieel. Patiënten nemen actief deel aan de werkgroep, zodat hun ervaringen, kennis en wensen centraal staan. Idealiter doen een ervaringsdeskundige uit eigen ziekenhuis en een vertegenwoordiger van een patiëntenorganisatie mee. De projectleider ondersteunt hen hierbij, bijvoorbeeld met gezamenlijke voorbereiding en nabespreking. Patiënten worden betrokken bij alle fases van zorgvernieuwing. Per stap wordt bekeken of directe deelname volstaat of dat er aanvullende vormen nodig zijn, zoals een panel of enquête. De patiëntenorganisatie draagt bij aan representativiteit en kan waardevolle inzichten verzamelen vanuit de brede ervaring van haar achterban.
Verantwoordelijke
Projectleider.
Tools
Lees meer over hoe patiënten op een betekenisvolle en actieve manier kunnen worden betrokken.
Stel de werkgroep samen en plan bijeenkomsten in
Omschrijving
Vorm samen met een aantal enthousiaste zorgverleners, de projectleider, patiënten en de patiëntvertegenwoordiger de werkgroep die aan de slag gaat met zorgpadvernieuwing gericht op het implementeren van samen beslissen.
Inventariseer wanneer de werkgroep beschikbaar is en plan op basis daarvan een reeks bijeenkomsten in.
Verantwoordelijke
Projectleider.
Betrek je collega’s en vakgroep
Omschrijving
Zorg dat collega’s van je vakgroep of afdeling die geen onderdeel zijn van de werkgroep, ook vanaf de start op de hoogte zijn van de resultaten, doelen en toekomstplannen rondom het personaliseren van zorg. Dit doe je bijvoorbeeld door periodiek een informatiesessie te organiseren, bijvoorbeeld als onderdeel van een klinische les of lunchlezing. Ook kan de projectvoortgang een vast onderdeel op de agenda van het teamoverleg of de vakgroepvergadering zijn. Geef mensen daarbij de ruimte om met opmerkingen, vragen en ideeën te komen en zich aan te melden om betrokken te worden.
Tips
- Vertrek vanuit de positieve resultaten van samen beslissen voor zorgverleners en patiënten en benadruk deze (zie Achtergrondinformatie bij stap 1).
- Zorgverleners krijgen voortdurend vernieuwingen op zich af. Als het onduidelijk is wat het nut van veranderingen is, worden ze met tegenzin uitgevoerd of beklijven ze niet. Zorg dat het voor het team duidelijk is waarom je samen beslissen wilt gaan toepassen.
- Samen beslissen is geen project. Het vraagt om een cultuurverandering. Profiteer hierbij van het huidige momentum voor samen beslissen in het kader van passende zorg.
Verantwoordelijke
Projectleider.
Betrek ook het zorgmanagement
Omschrijving
Voor een goede borging van samen beslissen (stap 5) is het van belang om vanaf de start ook het zorgmanagement mee te nemen. Het zorgmanagement moet de verantwoordelijkheid krijgen, voelen en nemen voor de realisatie van de borging en het continu verbeteren van samen beslissen in het eigen ziekenhuis.
Tip
Betrek leden van de cliëntenraad, patiëntadviesraad, verpleegkundig stafbestuur, het Medisch Specialistisch Bedrijf of de raad van bestuur om te bespreken hoe het ziekenhuisbeleid samen beslissen gaat stimuleren. Idealiter heeft het thema samen beslissen een duidelijke plek in de missie, visie en strategie van de zorginstelling.
Verantwoordelijke
Zorgpadlead i.s.m. service designer.
1.3 Waar sta je nu met samen beslissen?
Maak een quickscan met je afdeling
Omschrijving
Met een voor zorgverleners toets je in welke mate samen beslissen al in de praktijk wordt gebracht en in hoeverre hierbij wordt ingezet. Een quickscan dient als een zelfevaluatie op het gebied van samen beslissen of om een afdeling bewust te maken van hoe breed toepasbaar samen beslissen is, door bijvoorbeeld het goede gesprek of het gebruik van De uitkomsten vormen de basis om daarna in gesprek te gaan en de best passende vervolgstappen te nemen. Benadruk hierbij wat al goed gaat en creëer enthousiasme.
Tip
Door elk half jaar of jaar de quickscan te herhalen, monitor je de voortgang van samen beslissen op de afdeling.
Verantwoordelijke
Projectleider (coördinatie) en zorgverleners (invullen en bespreken).
Tools
Hieronder vind je een quickscan om met je afdeling te kijken waar jullie staan met samen beslissen, en een zelfscan voor verpleegkundigen en medisch specialisten.
Voer een nulmeting uit onder patiënten
Omschrijving
Een nulmeting onder patiënten laat (cijfermatig) zien in hoeverre zij zich betrokken voelen bij keuzes, zich gehoord voelen en hoe goed zij zijn voorgelicht. Zo ontstaat een objectief beeld van wat goed gaat en waar nog verbetering mogelijk is. Dit helpt zorgverleners om op basis van patiëntervaringen het gesprek aan te gaan, zonder uitsluitend op hun eigen indruk af te gaan. Er zijn verschillende praktische manieren om deze nulmeting uit te voeren:
- Ga eens in gesprek met mensen in de wachtkamer van jouw ziekenhuis, in plaats van een vragenlijst af te nemen.
- Belast patiënten niet met nóg een vragenlijst, maar kijk of de PREM () al bruikbare informatie bevat.
- Gebruik bestaande programma’s in de zorginstelling, zoals Enalyzer of om gericht een vragenlijst uit te sturen, bijvoorbeeld naar alle borstkankerpatiënten van de afgelopen drie maanden. De afdeling Business Intelligence (BI) kan helpen bij de selectie. Of hang een poster op met een QR-code naar de vragenlijst verwijst.
Verantwoordelijke
Projectleider (coördinatie + uitvoering), zorgverleners (uitvoering).
Tools
Hier vind je twee gevalideerde vragenlijsten om ervaringen van patiënten te meten over het proces van samen beslissen tijdens het consult.
Voer een nulmeting uit onder zorgverleners
Omschrijving
Een nulmeting van de eigen gespreksvaardigheden kan je op twee manieren doen.
- Je analyseert een audio- of video-opname van een consult waarin samen beslissen wordt toegepast. Dit doe je via een scoreformulier (observatietool), die je of zelf invult of laat invullen door een collega of een observator. De scoreformulieren zijn gebaseerd op gevalideerde instrumenten.
- Je doet een zelfbeoordeling over het consult wat je zojuist hebt gevoerd. Hier gebruik je een gevalideerde vragenlijst voor.
Samen met de nulmeting onder patiënten krijg je hiermee een goed beeld van wat er al goed gaat bij samen beslissen en wat er nog beter kan. De nulmeting is meestal een eerste stap in het verbeteren van het veranderproces.
Verantwoordelijke
Projectleider (coördinatie), zorgverleners (uitvoering).
Tools
Onderstaande tools kun je gebruiken om een consult te observeren en het samen beslissen te evalueren. Er zijn tools voor verschillende zorgverleners of voor specifieke patiëntdoelgroepen.
1.4 Werk het zorgpad uit en bepaal de sleutelmomenten
Werk het zorgpad uit d.m.v. Metro Mapping
Omschrijving
In een zorgpad wordt het zorgproces, ofwel de organisatie van de zorg, voor een specifieke groep patiënten vastgelegd. Door de van een patiënt met een specifieke zorgvraag te beschrijven, zie je in één oogopslag alle activiteiten die binnen dat zorgpad kunnen plaatsvinden. Bijvoorbeeld welke onderzoeken, behandelingen en opties er zijn. Dit kan met behulp van samen met je werkgroep. Zo kan je in de vervolgactie (1.4.2) de kansen en sleutelmomenten voor samen beslissen gemakkelijker in kaart brengen.
Tips
- Wat is er al? Check voordat je start bij onder meer de afdeling Kwaliteit en Veiligheid en Marketing en Communicatie of er al uitgewerkte zorgpaden en andere bruikbare voorbeelden en instrumenten aanwezig zijn.
- Maak het zorgpad niet meteen te gedetailleerd. Kijk naar veelvoorkomende stappen.
- Interview een aantal patiënten met verschillende patiëntreizen. Hoe hebben zij hun reis en de keuzes die ze daarbij hebben gemaakt ervaren en hoe impactvol waren deze?
Verantwoordelijke
Projectleider i.s.m. de werkgroep.
Tools
Metromapping is een gestructureerde en bewezen methode om zorgpaden en sleutelmomenten in kaart te brengen en te optimaliseren.
Breng de sleutelmomenten voor samen beslissen in kaart
Omschrijving
Samen met de werkgroep bepaal je op welke momenten in het zorgpad beslissingen worden genomen. Deze sleutelmomenten, inclusief optionele sleutelmomenten (ook buiten het eigen ziekenhuis), leg je vast in de Metro Map.
Voorbeeld:
In het zorgpad nierfalen kan dit variëren van conservatieve therapie in de eerste lijn, tot een transplantatie in een academisch centrum.
Stel bij het identificeren van de sleutelmomenten de volgende vragen:
- Zijn er veranderingen nodig in het huidige zorgproces?
- Staat de patiënt centraal in het proces?
- Waar kan samen beslissen een (betere) plek krijgen?
- Is er voldoende bedenktijd en ruimte voor de patiënt om te wikken en wegen?
Tips
- Focus je niet alleen op de ‘grote’ sleutelmomenten, maar ook op de kleinere, die wellicht minder zichtbaar zijn. Bijvoorbeeld bij het zorgpad nierschade: hier kan een keuzemoment bij een te hoge zoutinname zijn: een intensiever dieet of hogere medicatie zijn.
- Evalueer de sleutelmomenten binnen het zorgpad geregeld met het multidisciplinaire team en met patiënten. Voeg vervolgens de nieuw geïdentificeerde sleutelmomenten aan de Metro Map toe.
- Denk ook eens aan keuzes die niet gaan over behandelopties, maar over de mate van eigen regie. Bijvoorbeeld het zelf kunnen uitvoeren van je behandeling thuis of zelf leren aanprikken.
Verantwoordelijke
Projectleider i.s.m. de werkgroep.
Tools
Vanuit het landelijke programma Uitkomstgerichte Zorg zijn uitkomstensets ontwikkeld. Per aandoening is het zorgpad met sleutelmomenten samen beslissen schematisch uitgewerkt. Daarnaast zijn er best practices opgedaan in Uitkomstgerichte Zorg.
Kies de sleutelmomenten voor samen beslissen
Omschrijving
Het éne sleutelmoment heeft een grotere impact dan het andere. Bespreek met betrokken patiënten, patiëntvertegenwoordigers en de werkgroep welke sleutelmomenten de grootste impact hebben. Hoe groter de impact van een sleutelmoment, hoe hoger de prioriteit. Kies tijdens een bijeenkomst met de werkgroep de sleutelmomenten voor samen beslissen waarmee je aan de slag gaat in dit project.
Verantwoordelijke
Projectleider i.s.m. de werkgroep.
Voer een impactanalyse uit indien nodig
Omschrijving
Maak een globale inschatting van de verwachte impact van het personaliseren van het zorgpad. Zijn er meerdere zorgpadvernieuwingen mogelijk? Kies dan voor de vernieuwing de meeste impact. Om te beoordelen wat de impact is op het aantal vrije uren bij zorgprofessionals, de kosten, werkplezier of verwachte output voor patiënten, kan je een impactanalyse uitvoeren.
Verantwoordelijke
Projectleider i.s.m. de werkgroep en een data-analist.
1.5 Bepaal ambities en doelstellingen
Breng andere initiatieven in kaart
Omschrijving
Breng in kaart welke andere initiatieven er nationaal of in lokale ziekenhuizen (in ontwikkeling) zijn die dit traject mogelijk raken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een lopend (wetenschappelijk) onderzoek. Leg in een vroeg stadium contact zodat je tijdig kunt afstemmen. Onderstaande tools helpen je hierbij.
Verantwoordelijke
Projectleider.
Tools
Deze koepelorganisaties of landelijke initiatieven bieden themapagina’s aan over samen beslissen. Hier is veel aanvullende informatie te vinden om te ondersteunen bij het toepassen van samen beslissen.
Bepaal de ambitie en vertaal dit in doelstellingen
Omschrijving
Op basis van de huidige situatie bepaal je het gewenste doel voor samen beslissen in jouw zorgpad. Maak deze doelstelling concreet, deel deze actief en herhaal regelmatig om betrokkenheid en succes te vergroten. Denk aan ambities zoals:
- Patiënten met lage gezondheidsvaardigheden informatie op maat bieden.
- De ervaren tijdsdruk voor samen beslissen verlagen.
Vertaal ambities naar meetbare doelen en bepaal samen de om te weten wanneer een doel bereikt is. Formuleer alle doelstellingen SMART en leg ze vast in het projectplan. Dit plan vormt later ook de basis voor het implementatieplan (stap 3), waarmee je tussentijds en achteraf de voortgang kunt volgen en bijsturen.
Tip
Zorg dat de doelstellingen van de zorgpadvernieuwing aansluiten bij de strategische doelen van de zorginstelling. Pak de visie van je ziekenhuis erbij en neem de onderwerpen personaliseren van zorg, patiëntparticipatie en samen beslissen als startpunt voor het formuleren van je ambities.
Verantwoordelijke
Projectleider in afstemming met de werkgroep, zorgmanager en vertegenwoordiging medische- en verpleegkundige staf.
Breng de randvoorwaarden in kaart
Omschrijving
De ambitie is een sterke drijfveer voor het implementeren van samen beslissen, maar het realiseren hiervan vraagt ook om tijd, geld en expertise. Breng daarom de randvoorwaarden in kaart. Denk hierbij aan capaciteit van zorgverleners en staf, benodigde expertise, doorlooptijd, financiële middelen en samenwerkingen. Bespreek de randvoorwaarden met verantwoordelijken, zoals de zorgmanager en de medisch of verpleegkundig leider, en leg vast wie wat beschikbaar stelt. Zorg voor akkoord van betrokkenen, zodat implementatie haalbaar is. Kun je niet aan alle randvoorwaarden voldoen? Leg risico’s dan vast en bepaal hoe je deze accepteert of verkleint. Zo vergroot je de kans op succesvolle invoering en borging van samen beslissen in het zorgproces.
Tips
- Bij het inzichtelijk maken van de randvoorwaarden kun je alvast kijken naar het overzicht van bevorderende en belemmerende factoren voor de implementatie van samen beslissen (stap 3).
- Ook is het goed om alvast na te denken wie binnen het team de eigenaar gaat zijn voor de implementatie van samen beslissen en deze persoon ook meteen mede-eigenaar te maken van de te ontwikkelen plannen.
Verantwoordelijke
Projectleider i.s.m. werkgroep.
Organiseer een startbijeenkomst
Omschrijving
Start het traject met een startbijeenkomst voor de afdeling. Nodig hierbij alle zorgverleners, balie-assistenten en andere betrokkenen uit, zodat iedereen op de hoogte is van de zorgpadvernieuwing.
- Bespreek de opgestelde ambities en doelen, de verwachtingen, rollen en samenwerkingsafspraken.
- Sta stil bij de huidige situatie en benoem knelpunten.
- Stel daarna gezamenlijk de ambities en doelstellingen vast voor het bereiken van zorgpadvernieuwing d.m.v. samen beslissen.
Verantwoordelijke
Projectleider.
Achtergrondinformatie
Samen beslissen, wat is het precies?
Zoals je op de hoofdpagina van het stappenplan Personaliseren kunt lezen, bestaat het proces van samen beslissen uit vier elementen. In de praktijk hoor je vaak veel verschillende opvattingen over wat samen beslissen precies is. Het helpt om met de werkgroep en de betrokkenen dus goed te bespreken wat samen beslissen precies inhoudt, zodat iedereen over dezelfde definitie spreekt. In dit document van Uitkomstgerichte zorg lees je de toelichting op de vier elementen. En in het plaatje hieronder zie je per element terug hoe uitkomstinformatie is verwerkt.
Samen beslissen? Dat doe ik al lang!
Zorgverleners zeggen vaak: ”Samen beslissen? Dat doe ik al!” Toch blijkt uit onderzoek van de Patiëntenfederatie (2020) dat patiënten dit slechts in de helft van de gevallen zo ervaren. Ook consultanalyses tonen aan dat samen beslissen nog beperkt wordt toegepast (Couet et al., 2015; Driever, 2022). Een nulmeting of consultanalyse helpt om zicht te krijgen op de huidige praktijk. Gebruik een quickscan om te onderzoeken in hoeverre samen beslissen wordt toegepast vanuit het perspectief van zorgverleners én patiënten.
Het helpt om in de praktijk aan te sluiten bij wat al goed gaat. Samen beslissen vraagt vaak geen radicale verandering: het sluit juist aan bij bestaande werkwijzen en de beroepsethiek, zo blijkt uit praktijkonderzoek van het Zorginstituut.
- In de handreiking ‘Samen aan de slag met passende zorg’ staan aanbevelingen voor het opschalen van samen beslissen.
- Wil je nog even terug naar de basis? Raadpleeg dan het 4 stappenmodel Samen Beslissen
- Luister hier een podcast over behandeling op maat voor patiënten en hoe je dit aanpakt (aflevering 3).
Positieve effecten van keuzeondersteuning
Keuzeondersteuning – zoals keuzehulpen – verhoogt het kennisniveau van patiënten, verbetert risicobeoordeling en versterkt hun rol in het besluitproces (Stacey et al., 2024).
Meer onderbouwing vind je in deze publicaties:
- van Veenendaal H, Peters LJ, van Weele E, Hendriks MP, Schuurman M, Visserman E, Hilders CGJM, Ubbink DT. Effects and Working Mechanisms of a Multilevel Implementation Program for Applying Shared Decision-Making while Discussing Systemic Treatment in Breast Cancer. Curr Oncol. 2022 Dec 23;30(1):236-249.
- Knops AM, Legemate DA, Goossens A, Bossuyt PM, Ubbink DT. Decision aids for patients facing a surgical treatment decision: a systematic review and meta-analysis. Ann Surg. 2013 May;257(5):860-6.
- Veroff D, Marr A, Wennberg DE. Enhanced support for shared decision making reduced costs of care for patients with preferencesensitive conditions. Health Aff (Millwood). 2013 Feb;32(2):285-93.
- Wyatt KD, List B, Brinkman WB, Prutsky Lopez G, Asi N, Erwin P, Wang Z, Domecq Garces JP, Montori VM, LeBlanc A. Shared Decision Making in Pediatrics: A systematic Review and Meta-analysis. Acad Pediatr. 2015 Nov-Dec;15(6):573-83.
Sleutelmomenten voor samen beslissen
Samen beslissen is essentieel bij voorkeursgevoelige beslissingen – als meerdere behandelopties mogelijk zijn, inclusief niet behandelen of afwachten. Maar ook bij situaties waarin er maar één passende optie lijkt te zijn is het waardevol om patiënten actief te informeren (van der Horst, 2023). Op die manier kunnen patiënten beter het gesprek aangaan over de behandeling. De best practices hieronder geven belangrijke sleutelmomenten voor samen beslissen weer in drie zorgpaden.
Meer informatie en tools over samen beslissen
Deze koepelorganisaties of landelijke initiatieven bieden themapagina’s aan over samen beslissen. Hier is veel aanvullende informatie te vinden om te ondersteunen bij het toepassen van samen beslissen.
